Cholesterol.
Vals beschuldigd

Thijs R. Klompmaker. wai@waisays.com
Amsterdam
Ortho 2006; 24(6) Voor publicatie

Een reactie op dit artikel:
Unilever reageert op 'Twijfels rond plantensterolen'
Ortho 2006; 24(5):225.

Cholesterol wordt beschouwd als een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Dit geeft fabrikanten zoals Unilever de kans om producten te verkopen die middels plantensterolen het totaalgehalte cholesterol verminderen. Een middel dat ook toegediend wordt aan mensen die (nog) gezond zijn. De Graaf en Schuitemaker hebben aan de hand van een literatuurstudie laten zien dat het gevaar van absorptie van dergelijke plantensterolen reëel is en hiermee het risico van hart- en vaatziekten is vergroot. [1] De vraag rijst of dergelijke producten – zeker als het om preventie gaat - mogen worden ingezet. Maar er gaat een nog fundamentelere vraag hier aan vooraf: wat is de oorzaak van een verhoogd cholesterolgehalte?

Onverantwoord

In het vorige nummer van Ortho kwam Unilever met een reactie op het artikel over plantensterolen. [2] Unilever redeneert dat LDL-cholesterol een risicofactor is voor hart- en vaataandoeningen en dat het verlagen van een verhoogd cholesterolgehalte bij gezonde personen middels plantensterolen veilig is en een positief effect heeft: ‘Becel Pro-activ ter voorkoming van hart- en vaataandoeningen’. Daar een verhoogd cholesterolgehalte geassocieerd wordt met hart- en vaataandoeningen, wordt het verlagen daarvan, met welke middelen dan ook, als gewenst beschouwd. Dat het onverantwoord is om bij gezonde personen een verlaging van het cholesterolgehalte te veroorzaken, hangt samen met welke rol cholesterol speelt in het lichaam.

Super voedingsstof

Cholesterol is een superstof. Het is niet alleen de bouwstof voor vitamine D en galzuren, maar ook voor geslachtshormonen zoals testosteron, progesteron en oestradiol. Daarnaast is het een belangrijke bouwstof voor de hersenen. Vandaar dat een laag cholesterolgehalte slecht is voor het functioneren van de hersenen [3], welke bij een cholesterolrijk dieet juist beter functioneren. [4] Ook zijn ouderen met een laag totaal cholesterolgehalte vatbaarder voor infecties en hartfalen. [5] Omdat cholesterol zo belangrijk voor de gezondheid is, wordt het lichaam bij lage cholesterolwaarden middels gevoelens van depressiviteit en agressiviteit hiervoor ‘gewaarschuwd’, net zoals dit het geval is met glucose. Een laag cholesterolgehalte is geassocieerd met gewelddadig [6-8] en suïcidaal gedrag. [9-11] Dit kan worden verklaard doordat cholesterol indirect de activiteit van de serotoninereceptoren stimuleert. [12] Omdat cholesterol zo belangrijk voor ons is, is het lichaam veiligheidshalve in staat om zelf in een groot deel van de behoefte aan cholesterol te voorzien. Dit neemt niet weg dat bij een te lage inname van cholesterol klaarblijkelijk wel degelijk gebreksymptomen optreden.

Goed en slecht cholesterol

Er bestaat geen goed en slecht cholesterol, net zo min als dat er geen goede en slechte glucose bestaat. Er is maar één molecuul die de naam cholesterol mag dragen en daar zijn geen varianten op. Men is cholesterol als goed of slecht gaan aanduiden aan de hand van het transportbolletje (lipoproteïne) dat het cholesterol vervoert, het LDL of het HDL. Niet omdat de eigenschappen van het ene transportbolletje slechter zou zijn dan die van het andere, maar puur en alleen vanwege verbanden die zijn gevonden tussen enerzijds deze lipoproteïnen en anderzijds het risico van hart- en vaataandoeningen. Maar of deze associatie causaal is, is nog maar de vraag. Zoals het veelvuldig bruiner worden van de huid geassocieerd kan worden met huidkanker, maar er niet de oorzaak van is. Het bruiner worden van de huid is een symptoom van de reactie van de huid op een verhoogde blootstelling aan zonlicht, zoals wellicht de stijging van het LDL gehalte slechts een signaal is en niet de oorzaak. Het preventief bestrijden van symptomen bij gezonde personen lijkt op z’n zachtst gezegd dubieus, en dat terwijl we wel degelijk meer weten over wat een verhoogd cholesterolgehalte kan veroorzaken.

Regulatie van cholesterol gehalte

Gezien de belangrijke rol die cholesterol speelt in het lichaam, moeten we uitermate zorgvuldig zijn, en ons slechts beperken tot het wegnemen van de daadwerkelijke oorzaak van een te hoog cholesterolgehalte. We dienen als eerste te weten te komen wat voor factoren een rol spelen bij het reguleren van het cholesterolgehalte. Uiteraard is dit in ieder geval cholesterol zelf. Het lichaam is in principe een zelfregulerend geheel, een complex systeem van onderling verbonden processen die onderhevig zijn aan terugkoppelingsmechanismen. Zo ook wordt het cholesterolgehalte in de eerste plaats gereguleerd aan de hand van de aanwezige hoeveelheid cholesterol in het bloed. Bij een relatief hoog gehalte wordt er meer cholesterol omgezet in galzuren, en wordt er minder cholesterol aangemaakt. Een hoge inname van cholesterol wordt derhalve gecompenseerd door het lichaam zelf. Een andere factor die een rol speelt is onder andere de consumptie van vet, daar galzuren noodzakelijk zijn voor de vertering ervan. Ook de productie van galzuren is echter onderhevig aan hetzelfde terugkoppelingsmechanisme en niet een deregulerende factor. Opvallend is dat ook moleculen die een sterke gelijkenis vertonen met cholesterol, het terugkoppelingsproces beïnvloeden, de zogenaamde oxisterolen.

Oxisterolen

Oxisterolen zoals met name 7 alfa-, 27-, en (24S)-hydroxicholesterol komen van nature voor in het lichaam als tussenproducten in de omzettingen van cholesterol in galzuren en andersom, en zijn belangrijke regulatoren van de cholesterol homeostasis. [13] Dergelijke natuurlijke oxisterolen remmen de aanmaak van cholesterol en stimuleren de omzetting van cholesterol in galzuren. [14] Helaas zijn er ook oxisterolen die de omzetting van cholesterol in galzuren remmen [15] en de aanmaak van LDL stimuleren [16]. Helaas krijgen we dergelijke oxisterolen binnen via onze voeding. Het cholesterolmolecuul bevat namelijk een dubbele binding waardoor het vatbaar is voor oxidatie, zodat al bij een temperatuur van 100 graden Celsius er spontane oxidatie plaats vindt. [17] Dit kan er toe leiden dat in de voeding 30% van de gezonde cholesterol wordt omgezet in ongezonde oxisterolen zoals vooral 7-keto-cholesterol, 7-bèta-cholesterol, 5-bèta,6-bèta-epoxicholesterol en 5-alfa,6alfa-epoxicholesterol. Ongeveer 6% hiervan wordt daadwerkelijk in het lichaam opgenomen. [18] Zo kunnen onnatuurlijke oxisterolen uit onze voeding er voor zorgen dat het gezamenlijke gehalte aan cholesterol en geoxideerd cholesterol gaandeweg stijgt. Het probleem hiervan is dat de natuurlijke cholesterol de schuld krijgt, terwijl juist de onnatuurlijke oxisterolen cytotoxisch zijn en het functioneren van LDL receptoren, de doorlaatbaarheid van celmembranen en de aanmaak van prostaglandinen verstoren. [19] Oxisterolen zijn oververtegenwoordigd in LDL [20], en verantwoordelijk voor het ‘schadelijke karakter’ van LDL [21], wat de associatie van LDL met hart- en vaataandoeningen kan verklaren. Het zijn oxisterolen, zoals vooral 7-keto-cholesterol en 7-bèta-hydroxycholesterol, die hart- en vaataandoeningen veroorzaken. [22-24] In de plaque die bloedvaten doet dichtslibben treft men dan ook relatief veel van dergelijke oxisterolen aan. [25] Oxisterolen uit onze voeding zijn bovendien een aanslag op de weerstand. [26]

Preventie

Het preventief bestrijden van een signaal, waarvoor een verband is gevonden met een bepaalde ziekte, is geen preventie van de oorzaak. De claim van Becel Pro-activ zou slechts gerechtvaardigd zijn als uit onderzoek zou blijken dat het consumeren van deze margarine door gezonde personen leidt tot een lager risico van hart- en vaatziekten. Een dergelijke studie is nooit uitgevoerd. Het enige waar Unilever mee kan schermen is een associatie met een signaal. En dat terwijl preventie zo simpel is en niets hoeft te kosten; het vereist slechts dat we voedsel dat van nature (goede) cholesterol bevat minder intensief verhitten. Wellicht geen flink doorgebakken vlees meer, geen fabrieksmatig geproduceerde eipoeder, gefrituurde kippetjes, en een eitje dat zo kort mogelijk gekookt is. Een bakje sushi of een harinkje lijkt ideaal.

BRONNEN

[1] De Graaf T, Schuitemaker GE. De twijfels rond pantensterolen. Ortho 2005, 23(5):204.
[2] De Graaf T, Schuitemaker GE. Na een jaar: Unilever reageert op ‘Twijfels rond pantensterolen’. Ortho 2006; 24(5):225
[3] Xu G et al. Relationship between abnormal cholesterol synthesis and retarded learning in rats. Metabolism 1998; 47(7):878-82
[4] Dufour F, Liu QY, Gusev P, Alkon D, Atzori M. Cholesterol-enriched diet affects spatial learning and synaptic function in hippocampal synapses. Brain Res 2006; 1103(1):88-98.
[5] Weverling-Rijnsburger AW, Jonkers IJ, van Exel E, Gussekloo J, Westendorp RG. High-density vs low-density lipoprotein cholesterol as the risk factor for coronary artery disease and stroke in old age. Arch Intern Med 2003; 163(13):1549-54
[6] Golomb BA, Stattin H, Mednick S. Low cholesterol and violent crime. J Psychiatr Res 2000; 34(4-5):301-9
[7] Chakrabarti N, Sinha VK. A study of serum lipid profile and serum apolipoproteins A1 and B in Indian male violent criminal offenders. Crim Behav Ment Health 2006; 16(3):177-82
[8] Zhang J, Muldoon MF, McKeown RE, Cuffe SP. Association of serum cholesterol and history of school suspension among school-age children and adolescents in the United States. Am J Epidemiol 2005; 161(7):691-9
[9] Hillbrand M, Waite BM, Miller DS, Spitz RT, Lingswiler VM. Serum cholesterol concentrations and mood states in violent psychiatric patients: an experience sampling study. J Behav Med 2000 Dec; 23(6):519-29
[10] Papassotiropoulos A, Hawellek B, Frahnert C, Rao GS, Rao ML. The risk of acute suicidality in psychiatric inpatients increases with low plasma cholesterol. Pharmacopsychiatry 1999; 32(1):1-4
[11] Kunugi H, Takei N, Aoki H, Nanko S. Low serum cholesterol in suicide attempters. Biol Psychiatry 1997; 41(2):196-200
[12] Golomb BA. Cholesterol and violence: is there a connection? Ann Intern Med 1998; 128(6):478-87
[13] Schroepfer GJ Jr. Oxysterols: modulators of cholesterol metabolism and other processes. 1: Physiol Rev 2000; 80(1):361-554
[14] Wolf G. The role of oxysterols in cholesterol homeostasis. Nutr Rev 1999; 57(6):196-8
[15] Novikov DK, Kosykh VA, Antonov IV, Lakeev IuV, Repin VS. Study of HDL2-dependent synthesis of bile acids in culture of rabbit hepatocytes: effects of oxidized cholesterol derivatives] Biull Eksp Biol Med 1990; 110(9):267-9
[16] Pinkerton FD, Spilman CH, Via DP, Schroepfer GJ Jr.; Differing effects of three oxysterols on low density lipoprotein metabolism in HepG2 cells. 1: Biochem Biophys Res Commun 1993; 193(3):1091-7
[17] Bascoul J, Domergue N, Crastes de Paulet A. Preparation of autoxidized cholesterol mixtures from 4-14C] cholesterol and cholesteryl fatty acid esters. J Steroid Biochem 1983; 19(6):1779-82
[18] Vine DF, Croft KD, Beilin LJ, Mamo JC. Absorption of dietary cholesterol oxidation products and incorporation into rat lymph chylomicrons. Lipids 1997; 32(8):887-93
[19] Guardiola F, Codony R, Addis PB, Rafecas M, Boatella J. Biological effects of oxysterols: current status. Food Chem Toxicol 1996; 34(2):193-211
[20] Leonarduzzi G, Sottero B, Poli G. Oxidized products of cholesterol: dietary and metabolic origin, and proatherosclerotic effects (review). J Nutr Biochem 2002; 13(12):700-710
[21] Verhagen JC, ter Braake P, Teunissen J, van Ginkel G, Sevanian A. Physical effects of biologically formed cholesterol oxidation products on lipid membranes investigated with fluorescence depolarization spectroscopy and electron spin resonance. J Lipid Res 1996; 37(7):1488-502
[22] Lizard G, Lemaire S, Monier S, Gueldry S, Neel D, Gambert P. Induction of apoptosis and of interleukin-1beta secretion by 7beta-hydroxycholesterol and 7-ketocholesterol: partial inhibition by Bcl-2 overexpression. FEBS Lett 1997; 419(2-3):276-80
[23] Napolitano M, Bravo E. Lipid metabolism and TNF-alpha secretion in response to dietary sterols in human monocyte derived macrophages. Eur J Clin Invest 2005; 35(8):482-90
[24] Rimner A et al. Relevance and mechanism of oxysterol stereospecifity in coronary artery disease. Free Radic Biol Med 2005; 38(4):535-44
[25] Brown AJ, Jessup W. Oxysterols and atherosclerosis. Atherosclerosis. 1999; 142(1):1-28
[26] Ringseis R, Eder K. Dietary oxidized cholesterol increases expression and activity of antioxidative enzymes and reduces the concentration of glutathione in the liver of rats. Int J Vitam Nutr Res 2004; 74(1):86-92